W ogrodzie listopad, grudzień…

Idzie zima. Plan pracy w ogrodzie i w sadzie

Kalendarz prac w ogrodzie ekologicznym i w sadzie w listopadzie oraz w grudniu: w ogrodzie warzywnym, w ogrodzie ziołowym, w ogrodzie ozdobnym, w sadzie ekologicznym, w jagodniku, w szklarni, na balkonie i na tarasie… 
W listopadzie sadzi się drzewa i krzewy owocowe (oprócz delikatnych gatunków: moreli, brzoskwini, orzecha włoskiego, jeżyn, winorośli). Listopad to idealny czas na sadzenie głogu, kaliny, jarzębiny.
W listopadzie, kiedy rośliny już zrzuciły liście, ale jeszcze przed silnym mrozem, pobiera się sadzonki zdrewniałe z pędów pnączy, drzew oraz krzewów owocowych i ozdobnych takich jak: kiwi, rdestówka Auberta, wiciokrzew, winobluszcz; dereń, morwa, platan, surmia, wierzba; agrest, bez czarny, porzeczka biała, czarna i czerwona, róża dzika, winorośl; budleja, forsycja, karagana syberyjska, keria, krzewuszka Weigela, ligustr, perukowiec podolski, pęcherznica kalinolistna, pięciornik krzewiasty, śnieguliczka biała, tamaryszek, tawuła oraz hortensjowate (hortensja, jaśminowiec, żylistek)… Ostrym sekatorem wycina się dolne i środkowe fragmenty tegorocznych pędów długości i grubości ołówka i dołuje w wilgotnej glebie lub przechowuje do wiosny w lodówce owinięte wilgotną ściereczką.
Przygotowuje się także sadzonki rabarbaru. Duże karpy rabarbaru powinno się dzielić ostrym szpadlem, wysuszyć ranę (oprószyć popiołem lub węglem drzewnym), przechować w chłodnym i suchym pomieszczeniu do marca.

Drzewa i krzewy wchodzą w stan spoczynku, trzeba przygotować je do zimy. Po opadnięciu liści można je dokładnie obejrzeć, znaleźć gniazda szkodników i zniszczyć. Koniecznie trzeba usunąć mumie z drzew owocowych, aby zapobiec rozprzestrzenieniu się infekcji grzybiczych.
Zimne listopadowe dni zwiastują koniec odpoczynku w ogrodzie. Meble ogrodowe wynosi się do pomieszczenia. Odkręca krany, opróżnia rury zewnątrz domu i altany, aby nie uszkodziła ich zamarzająca woda. Do piwnicy, ciepłej szklarni wstawia się wiadra z zebraną deszczówką – w suchą jesień trzeba podlewać nie tylko rośliny zimozielone lecz również drzewa i krzewy owocowe. W suche dni czyści się rynny z liści, naprawia ogrodzenie.
W listopadzie, zanim zamarznie gleba lub spadnie śnieg, powinno się rozwiesić karmniki, aby przyzwyczaić do nich ptaki. Mroźna zima to trudny okres dla nich, jeśli przyzwyczailiśmy je do dokarmiania w ogrodzie, trzeba to systematycznie robić do wiosny.
Grudzień to dobry czas na uporządkowanie, naprawę narzędzi i mebli ogrodowych. Kosiarkę, wszystkie narzędzia ogrodnicze trzeba wymyć, wyczyścić, osuszyć, ich ostrza posmarować olejem np. silnikowym. Drewniane części narzędzi smaruje się olejem lnianym. Narzędzia przechowuje się w suchym miejscu. Jest czas na przygotowanie listy niezbędnych narzędzi do pracy w następnym roku.
W miesiącach zimowych powinno się systematycznie przeglądać przechowywane owoce i warzywa, wietrzyć pomieszczenie, ze względu na wytwarzający się etylen. Bulwy dalii, kanny, mieczyków przechowuje się luźno ułożone w torfie lub w trocinach w zimnym i suchym pomieszczeniu. Co jakiś czas wierzch okrywy spryskuje się wodą, aby bulwy nie wyschły. Przycięte pelargonie ustawia się w zimnym ale bardzo jasnym pomieszczeniu.
Zimą zbiera się bulwy topinamburu.

Prace na rozsadniku, w szklarni w listopadzie i w grudniu
– sałatę zimowych odmian, rzodkiewkę przykryć podwójną warstwą włókniny lub gazetami; endywię zbiera się dopiero w grudniu, dobrze wytrzymuje temperaturę do -5°C;
– można pędzić rabarbar;
– utrzymywać wilgotną glebę, chronić rośliny przed słońcem i przeciągiem;
– wymyć szyby, uszczelnić okna.
W grudniu płytko wysiać lawendę. Szklarnie i rozsadnik wietrzy się także w zimie, zawsze w bezmroźne dni.

Prace w ogrodzie warzywnym w listopadzie i w grudniu
W listopadzie można przekopać grządki z ciężka glebą, aby woda deszczowa wsiąkła głębiej, a mróz skruszył grudy twardej ziemi. W bezwietrzny i suchy dzień na sprzątnięte grządki z kwaśną glebą rozsypuje się dolomit lub wapno.
W suche i cieplejsze dni pieli się jeszcze ogród, aby zaoszczędzić sobie pracy na wiosnę i usuwa przy tym jaja ślimaków.
Poza tym trzeba:
– obsypać ziemią łodygi jarmużu i pora; podlewać, jeśli jest sucho, aby nie wyschły i podrosły jeszcze wiosną;
– niedojrzałe do zbioru sałaty odmian jesiennych, seler a także endywię przykryć włókniną; zbierać je tylko w suche dni;
– zebrać wszystkie pory odmian nieodpornych na mrozy (można je zadołować w szklarni lub w piwnicy);
– zebrać ostatnie buraki: ukręca się liście buraków (nie obcina nożem), ostrożnie układa, aby nie uszkodzić skórki;
– systematycznie zbierać kapusty późnych odmian (w przeznaczonych do przechowania odciąć łodygę na dł. 1 cm od główki kapusty, usunąć uszkodzone, zgniłe i pożółkłe liście);
– lekko przemarznięty jarmuż, kapusta brukselska tracą goryczkę i są smaczniejsze.
W grudniu, jeśli ziemia nie zamarzła głęboko, sieje się marchew, koperek, pietruszkę, pasternak; nasiona przezimują w glebie i wzejdą wczesną wiosną.

Prace w sadzie ekologicznym i jagodniku w listopadzie i w grudniu
Przed silnym mrozem zbiera się owoce dzikiej róży, irgi, głogu, berberysu, jarzębów (pospolitego i brekini), nieszpułki, śliwy tarniny, jarzębiny. Sadzi się głóg, kalinę, jarzębinę do uprzednio przygotowanych i nawiezionych dołków.
Poza tym trzeba:
– usunąć z ogrodu chore liście drzew i krzewów oraz wszystkie liście winorośli;
– zgrabić zdrowe liście pod korony drzew i krzewów;
– winorośle rosnące na otwartym terenie zdjąć z podpór, ułożyć na glebie, a następnie przysypać 20 cm warstwą ziemi;
– szyjkę korzeniową młodych drzew obsypać ziemią ogrodową (nigdy kompostem!);
– chronić przed silnym mrozem i zimowym słońcem pnie młodych drzewek i winorośli owijając je słomą lub specjalną włókniną zimową lub złożoną tekturą falistą (nigdy folią!);
– założyć siatki ochronne na pnie drzewek ogryzanych przez zające.
Zebrane na początku listopada owoce późnych odmian przechowuje się osobno.
W grudniu pod korony drzewa i krzewy owocowe (daleko od pni!) rozkłada się niedojrzały kompost (jeśli nie ma w ogrodzie karczowników). Pod koniec grudnia maluje się farbą lub wapnem pnie starszych drzew na biało (pomalowana kora młodych drzew silnie wysycha!). Przez całą zimę trzeba regularnie strząsać świeży śnieg z gałęzi drzew i krzewów, aby ich nie połamał. Śnieg warto udeptywać pod koronami drzew i krzewów, aby wolniej topniał.

Prace w ogrodzie ozdobnym i ziołowym w listopadzie i w grudniu
Ciepły początek listopada to czas intensywnych prac w ogrodzie ozdobnym.
Na początku listopada radykalnie przycina się słabo kwitnące krzewy forsycji, tawuły. Dopóki ziemia nie zamarzła, sadzi się ozdobne rośliny drzewiaste. Jeśli jest ciepło, można jeszcze wysadzić rośliny cebulowe, ale jest to ostatni termin i zdarza się, że nieukorzenione cebulki wymarzają, dlatego glebę trzeba koniecznie bardzo grubo okryć torfem, liśćmi, choiną. W listopadzie można jeszcze posadzić konwalie – jest to jedyna bylina, która toleruje tak późne sadzenie.
Usuwa się wszystkie jednoroczne rośliny na kompost. Zwiędłe, przekwitłe części bylin ścina się krótko nad ziemią (roślin zimozielonych nie ścina się na zimę, inaczej obumierają).
Przed nadejściem silnych mrozów trzeba przykryć rośliny dwuletnie (bratki, goździki, stokrotki) oraz sadzone we wrześniu i w październiku rośliny ozdobne. Warstwa liści, torfu, gałązek drzew iglastych, mchu powinna mieć grubość 10-15 cm. Nie przykrywać ich słomą, ponieważ zbierają się pod nią gryzonie.
Róże, powojniki, żonkile, hortensje, hiacynty, chryzantemy zawsze potrzebują ochrony przed mrozem. Trzeba pamiętać o tym, że wiele odmian hortensji tworzy pączki kwiatowe latem na szczytach pędów, dlatego nie powinny być ścinane jesienią. Przed nadejściem silnych mrozów całe krzaki powinny być owinięte włókniną zimową (kaptur) lub przynajmniej przykryte kartonem.
Na początku listopada trzeba krótko ściąć mrozoodporne gatunki chryzantem, następnie okryć je warstwą suchego torfu i liśćmi o grubości  20-30 cm. Gatunki nieodporne na mróz przezimują tylko w pomieszczeniu w temperaturze 4-6°C. Umiarkowanie podlewa się je dopiero po pojawieniu się pierwszych zielonych pędów.
Ciepłolubne i młode byliny koniecznie przykryć igliwiem (pod warstwą liści mogą gnić).
Tawułki przykryć ziemią ogrodową lub rozłożonym kompostem lub warstwą złożoną z torfu i liści o grubości 15 cm (dopiero w drugiej połowie kwietnia partiami zdejmować ochronę).
Przykryć kłącza irysów brodatych warstwą torfu o grubości 10 cm (odkryć je na przełomie marca i kwietnia).
Funkie, serduszka, liliowce, wieloletnie astry, pysznogłówka, łubin, miodunka, nawłoć, chabry, geranium Nimbus, orliki, konwalie, wilczomlecz, omieg, rozchodniki, przetacznik, mak wschodni są odporne na mróz. Ostróżki wytrzymują silne mrozy, ale często giną w ciepłe zimy.
Poza tym trzeba:
– róże obsypać ziemią ogrodową na wysokość 20 cm; róże pnące okryć igliwiem, róże sztamowe owinąć workami z juty; można przyciąć pędy róż ogrodowych do wys. 15 cm, ale lepiej zostawić tę pracę na wiosnę;
– okryć choiną trawy ozdobne, wrażliwe na wilgoć i śnieg gatunki związać – dopiero wiosną ściąć obumarłe pędy zostawiając zielone;
– zdjąć z podpór pędy powojnika (clematis), położyć na ziemi, okryć matami – dobrze przezimuje pod śniegiem;
– chronić przed mrozem i zimowym słońcem wrażliwe wieloletnie rośliny (hortensje, budleje, rododendron, żylistek, Weigela, jaśminowiec), rośliny dwuletnie i zioła (zdrowe liście, gałązki świerku, włóknina zimowa, maty, kartony);
– wykopać kępki szczypiorku, a po przesuszeniu ich na balkonie ściąć i przenieść do doniczek;
– przykryć gałązkami świerku rosnącą na grządce pietruszkę, aby można było zbierać natkę także zimą.
W grudniu wysiewa się jeszcze lawendę, nagietki, których nasiona przezimują i wykiełkują wiosną. Jeśli gleba wysycha, w ciepłe dni nadal podlewa się rośliny zimozielone (szczególnie wrażliwe na przesuszenie są mahonia, rododendron).

Pielęgnacja trawnika w listopadzie i w grudniu
Przed nadejściem zimy dokładnie wygrabia się liście z trawnika. Zdrowe liście rozsypuje się na grządki, pod korony drzew, na kompostownik, natomiast chore trzeba natychmiast usunąć z ogrodu.
W ciepłe dni listopada przeprowadza się ostatnie koszenie trawy na wysokość około 4 cm. Miejsca na trawniku z dużą ilością mchu posypuje się dolomitem (stosować w suchy i bezwietrzny dzień).
Kiedy spadnie śnieg nie powinno się chodzić po trawniku! Świeży śnieg z chodników, ścieżek przerzucać łopatą nie na trawnik (ze względu na niebezpieczeństwo rozwoju chorób grzybowych) lecz na klomby i pod drzewa. Śnieg zapewnia roślinom ochronę przed mrozem, trawę natomiast „dusi” i powoduje jej gnicie.

Artykuły powiązane:
Dokarmianie ptaków zimą.

Rady jak rozplanować pracę w ogrodzie ekologicznym i w sadzie zawarte są w cyklu kalendarz prac ogrodowych: Plan pracy na cały rok w ogrodzie i w sadzie.

Artykuły dotyczące planowania ogrodu warzywnego, ogrodu ozdobnego i sadu, dobrego sąsiedztwa roślin, korzystnego przedplonu i poplonu, ekologicznego zwalczania szkodników, przepisy na ekologiczne preparaty roślinne można znaleźć w zakładce Ogród.  

Rady jak przechowywać warzywa zawarte są w cyklu artykułów Przechowywanie żywności w domu. Warzywa.