Alergik w ogrodzie

Dobre rady dla alergików – ogrodników

Które rośliny są przyjazne dla alergików w przypadku alergii na pyłki? Jakich roślin nie sadzić w ogrodzie dla alergików? Sposoby unikania narażenia na kontakt z alergenami w ogrodzie…
Ogród dla alergika to nie sterylna strefa wolna od roślin, lecz przemyślanie zaprojektowana przestrzeń, która ogranicza narażenie na alergeny, a jednocześnie daje przyjemność i korzyści zdrowotne płynące z ogrodnictwa. Nie powinno być w nim roślinności wywołującej alergie. Istotne jest również unikanie sytuacji, w których narażeni jesteśmy na uczulające pyłki i zarodniki.

Alergię na pyłki (katar sienny) wywołują pyłki drzew, krzewów, traw, zbóż i ziół. Większość reakcji alergicznych na pyłki wywoływana jest przez rośliny wcześnie kwitnące, nawet od stycznia (np. leszczyna, olcha, brzoza) i latem (głównie trawy i niektóre zioła). Reakcje alergiczne mogą mieć różne nasilenie i intensywność, często są długotrwałe. Powodem tego jest zazwyczaj wyjątkowo długie kwitnienie różnych traw i ziół. Głównie rośliny wiatropylne powodują alergie na pyłek. Nie należy lekceważyć alergii na pyłki. Z nieodpowiednio leczonego kataru siennego może rozwinąć się całoroczna astma oskrzelowa.
Zarodniki pleśni są jeszcze drobniejsze niż pyłki i wypełniają powietrze od wiosny do późnej jesieni. Najbardziej narażamy się na kontakt z zarodnikami pleśni w ogrodzie przewracając kompost i rozrzucając jego zawartość.
Dotykanie części rośliny może powodować alergie kontaktowe i podrażnienia skóry. Alergii kontaktowej nie można wyleczyć a najważniejszym środkiem ostrożności jest unikanie kontaktu. Podrażnienia skóry wywołane przez alergeny kontaktowe mogą być natychmiastowe lub opóźnione. Większość roślin wywołujących je należy do rodziny selerowatych.

Rośliny zapylane przez owady nie stanowią problemu dla większości osób cierpiących na alergię na pyłki. Kwiaty są obupłciowe, kolorowe i często bardzo efektowne, mają gruczoły nektarowe i pachną. Robią to w celu zapewnienia atrakcyjnego środowiska dla zapylaczy (pszczół, trzmieli, motyli, much, chrząszczy). W przeciwieństwie do roślin zapylanych przez wiatr, mają one większy, lepki pyłek o przeważnie szorstkiej powierzchni, dzięki czemu pyłek lepiej przylega do owada.

Sadź rośliny nie wywołujące alergii (rośliny hipoalergiczne). Są to nie tylko gatunki ozdobne, liściaste, ale także kwitnące. Łącząc je na różne sposoby, można stworzyć piękny i żywy ogród. 

Rośliny przeważająco przyjazne dla alergików w przypadku alergii na pyłki

Drzewa i krzewy zapylane przez owady: głóg pospolity, jarzębina. klon polny, jesion…

Drzewa owocowe: jabłoń, wiśnia, śliwa, grusza ogrodowa, jarzębina lub gatunki dzikie, takie jak grusza polna, tarnina, jabłoń dzika (płonka)…

Krzewy owocowe i krzewinki: malina, porzeczka, agrest, jeżyna bezkolcowa, aronia, dereń, kalina, berberys, żurawina, borówka brusznica i czernica…

Krzewy ozdobne: hortensja, krzewy różane (nie pachnące, bezkolcowe), tawuła wierzbolistna, azalie, różaneczniki, bukszpany, dereń biały…

Rośliny balkonowe, tarasowe i rabatowe: bratki, fiołki rogate, niezapominajka, pelargonia, petunia, fuksja, nasturcja, jaskier, pantofelnik, begonia, niecierpek waleriana, lobelia, nemezja, werbena, rojnik, milin amerykański, róża pnąca, powojnik, wiciokrzew przewiercień, hortensja pnąca, kobea pnąca, tunbergia oskrzydlona​ …

Byliny na miejsce słoneczne: piwonia, zawilec, sasanka, goździk, floks, budleje, rozchodnik, rojnik, lwie paszcze, krokosmia ogrodowa, mak ogrodowy, irys, malwa ogrodowa, malwa krzewiasta, driakiew, firletka chalcedońska, bergenia, posłonek, jeżówka, liliowce, chaber górski, bodziszek, orlik, ślaz, werbena pospolita, pięciornik, ostrogowiec, przegorzan, pełnik europejski, ostróżka…

Byliny na miejsca częściowo zacienione lub zacienione: orlik, zawilec, tawułka Arendsa, bergenia, serduszka, żurawka, hosta, serduszka okazałe, ciemiernik, tojad (trujący), epimedium, ułudka wiosenna, miodunka plamista, parzydło, trojeść kropkowana (ekspansywna), przywrotnik, wielosił błękitny (koziełek)…

Kwiaty polne przyjazne alergikom: fiołki i bratki, dzwonki, niezapominajka, przywrotnik pospolity, wyka, koniczyna polna, wierzbówka kiprzyca, lepnica czerwona (bniec), krwawnica pospolita, lnica…

Większość ziół jest zapylana przez owady, dlatego nadają się dla osób uczulonych na pyłki. Ponadto wiele ziół pięknie kwitnie i są miododajne. Należą do nich tymianek, ogórecznik, kocimiętka, mięta pieprzowa, oregano, cząber, rozmaryn, czosnek niedźwiedzi, szczypiorek, pietruszka, szałwia…

Jakich roślin nie sadzić w ogrodzie dla alergików?

Rośliny zapylane przez wiatr
Im bardziej niepozorne kwiaty ma roślina, tym intensywniej jest zapylana przez wiatr, ponieważ roślina nie potrzebuje rzucających się w oczy kwiatów, aby przyciągać owady. Jej pyłek nie jest lepki i zazwyczaj ma gładką powierzchnię a produkcja pyłków jest bardzo wysoka. Popularne rośliny uwalniające duże ilości pyłku to drzewa i krzewy iglaste z szyszkami: żywotnik, jałowiec, cis, cyprysik, cypryśnik pospolity, cedr, jodła pospolita, modrzew, sosna czy świerk. Ich pyłek jest ciężki i zazwyczaj spada w okolicy ich gałęzi. Rośliny iglaste rzadziej wywołują niebezpieczne reakcje niż drzewa o kwiatach kotkowych, takie jak brzoza, olsza i leszczyna, które wytwarzają duże ilości lekkiego pyłu przenoszonego daleko przez wiatr. Wierzba jest zarówno wiatropylna jak i owadopylna i wytwarza spore ilości pyłku. Kotki topoli przenoszą alergizujący pyłek innych roślin. 

Niektóre drzewa liściaste produkują niebezpieczne pyłki: olsza, brzoza, wiąz, wierzba, jesion, platan, buk, klon i klon jesionolistny, orzesznik jadalny (pekan)… 

Większość alergenów w ogrodzie dostarczają chwasty, a nie rośliny ozdobne! Chociaż – teoretycznie – każda roślina może wywołać alergię lub nadwrażliwość.

Chwasty i zioła, które często wywołują reakcje alergiczne: bylica pospolita, pokrzywa, rdest, ambrozja, ostropest plamisty, szarłat, szałwia, babka lancetowata, rzepień pospolity…

Popularne trawy często wywołujące reakcje alergiczne to: trawa bermudzka, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa, kupkówka pospolita, kostrzewa czerwona, mietlica pospolita, tomka wonna, wyczyniec łąkowy, żyto oraz trawy ozdobne: trawa pampasowa, trawa wrzosowa, trawa fontannowa czy bambus. Możliwe są również reakcje skórne, co udowodniono na przykład w przypadku bambusa.

Dobra rada: należy unikać sadzenia paproci, ponieważ uwalniają one zarodniki.

Sok niektórych roślin pod wpływem światła słonecznego wywołuje bolesne objawy skórne, takie jak swędzenie, pieczenie i wysypki. Są to rośliny fototoksyczne. Szczególnie rośliny baldaszkowate, takie jak barszcz zwyczajny, trybula i arcydzięgiel, po kontakcie z nimi w słoneczne dni wywołują reakcje na skórze.
Do roślin fototoksycznych w ogrodzie zalicza się również warzywa i zioła: pietruszka, pasternak, kolendra, marchew, seler…

Dobre rady dla alergików – jak unikać kontaktu z alergenami w ogrodzie?

Weź pod uwagę pory dnia. Poziom pyłków jest najwyższy na początku dnia, gdy wzrasta wraz z ocieplającym się powietrzem, oraz pod koniec dnia, gdy robi się chłodniej. 

Liczebność pyłków i zarodników wzrasta w suchą, ciepłą pogodę, zwłaszcza gdy wieje wiatr. Unikaj więc forsownej aktywności w tym czasie. 

Praca w ogrodzie może być przyjemniejsza po długich opadach deszczu, ponieważ jest znacznie mniej pyłków w powietrzu. Również przelotne opady tymczasowo oczyszczą powietrze z pyłków, najmniej jest ich w chłodniejsze, mokre dni. Pyłki nasiąkają wodą, stają się cięższe i częściej opadają na ziemię. Poza tym wilgoć w powietrzu utrzymuje błony śluzowe w najlepszym stanie.

Jednak krótkie, gwałtowne burze mogą zwiększyć zagęszczenie pyłków w powietrzu – gdy temperatura powietrza gwałtownie spada pyłki krążące wysoko w powietrzu opadają nisko.

Obserwuj lokalną prognozę pogody i pylenia roślin – ogranicz aktywność na zewnątrz w okresach pylenia, gdy stężenie pyłków lub pleśni jest wysokie. Ważne jest jednak, aby pamiętać, że pyłki różnych gatunków roślin występują od stycznia do października. 

Prowadź dziennik ogrodowy: Można go wykorzystywać do zbierania ważnych informacji o okresach kwitnienia poszczególnych alergenów, dolegliwościach w sezonie pylenia, warunkach pogodowych, reakcjach skórnych lub niepożądanych roślinach.

Przyjmij leki przeciwhistaminowe przed rozpoczęciem prac ogrodniczych, a nie dopiero po wystąpieniu objawów. Nałóż wazelinę lub olej kokosowy na brzeg każdego nozdrza, które zatrzymają pyłki i inne alergeny i pomogą zapobiec niepożądanej reakcji. Skuteczne są specjalistyczne balsamy i żele w sprayu do nosa, zapewnia ochronę antyalergiczną w celu zmniejszenia objawów takich jak kichanie, zatkany, cieknący lub podrażniony nos i swędzące oczy.
Noś odpowiednią maskę podczas koszenia, aby ograniczyć narażenie na pyłki i zarodniki. Podczas koszenia i przycinania załóż okulary ochronne. Żywopłoty przycinaj po dłuższym deszczu.

Zwiększ wilgotność w ogrodzie. W trakcie dłuższych okresów suszy w sezonie pylenia pomocne może okazać się użycie zraszacza w celu zmniejszenia stężenia pyłków w ogrodzie. Istnieje kilka możliwości zwiększenia wilgotności. Staw ogrodowy to prawdziwe wybawienie dla alergików. Największy efekt dają jednak te, w których występuje ruch wody: kaskady, strumienie, fontanny.

Unikaj uprawy roślin pnących w pobliżu okien i miejsc odpoczynku.

Często myj ręce, aby usunąć przylegający pyłek. Unikaj dotykania twarzy a zwłaszcza oczu podczas pracy w ogrodzie.

Po kontakcie z rośliną fototoksyczną natychmiast umyj dotknięty obszar mydłem i zimną wodą (ciepła może pogorszyć reakcję skórną), wytrzyj ręcznikiem. Unikaj przebywania w słońcu przez co najmniej 48 godzin. Jeśli to jest niemożliwe zakryj dotknięty obszar przed słońcem po umyciu skóry nanieś na nią krem ​​z filtrem przeciwsłonecznym.  

Nie spalaj roślin fototoksycznych, lepiej wyrzucić je z ogrodu.

Nie pozwól, aby trawa urosła zbyt wysoko, nawoź ją oszczędnie. Podczas koszenia uwalniany jest sok, który jest alergenny. Pyłki traw i zarodniki unoszą się w powietrzu w większej ilości.  Unikaj koszenia trawników lub grabienia liści samodzielnie. Jeśli musisz wykonać te czynności, załóż maskę filtrującą. Nie pozostawiaj skoszonej trawy na trawniku.

Kompostowniki i pojemniki na odpady organiczne nie powinny znajdować się w pobliżu miejsc odpoczynku. Zawsze korzystaj z zamkniętych kompostowników lub przykryj leżący kompost.  

Pozostaw narzędzia ogrodnicze i odzież (rękawiczki, buty) w altanie, aby nie wnosić alergenów do domu. Jeśli cierpisz na katar sienny, nie susz ubrań na zewnątrz, ponieważ mogą one zostać zanieczyszczone pyłkiem.

Po powrocie do domu wypłucz oczy chłodną wodą, użyj soli fizjologicznej do płukania nosa, aby usunąć pyłki i zarodniki. Weź prysznic i umyj włosy wieczorem, aby zapobiec osadzaniu się pyłków na pościeli.

Sadź rośliny nie wywołujące alergii (rośliny hipoalergiczne). Są to nie tylko gatunki ozdobne, liściaste, ale także kwitnące. Łącząc je na różne sposoby, można stworzyć piękny i żywy ogród. Hipoalergiczne są prawie wszystkie rośliny o ozdobnych liściach.

Baw się dobrze w ogrodzie, na świeżym powietrzu, ale…
– unikaj koszenia trawników, grabienia liści, przerzucania kompostu samodzielnie;
– rozważ alternatywy dla prawdziwego trawnika, takie jak taras, sztuczna trawa, żwirek;
– noś okulary przeciwsłoneczne z zabudowanymi osłonami, aby chronić oczy przed pyłkami i alergenami – nie tylko w ogrodzie;
– noszenie kapelusza z daszkiem lub dużym rondem może pomóc w ochronie oczu, włosów i twarzy przed pyłkami; 
– unikaj tarzania się w trawie, pokusy kopania jesiennych liści;
– jeśli masz alergię na zarodniki pleśni unikaj spacerów wśród gnijących liści w ogrodzie, w parku lub w lesie, gdy jest wilgotno…

Literatura:
K. Bastl U. E. Berger: Pyłki i alergie, 2021.
Barbara Dziewulska: Zmiany skórne po kontakcie z roślinami. Służba Zdrowia, 20 lipca 2000.
H. Müller-Burzler: Poradnik dla alergików, 2015.
J. Paszkowski, Alergia pyłkowa. Medycyna Rodzinna 2/1999, s. 35-40.

Więcej artykułów o pracy w ogrodzie, dobrym sąsiedztwie roślin, następstwie znajduje się w kategorii OGRÓD.